De Jacht op Labels: Opiniestuk

Pano reportage: De jacht op labels en de impact van psychodiagnostiek

De Pano-reportage van 22 oktober 2024 “De jacht op labels” belicht een aantal onderwerpen die velen raken:

• De toename van diagnoses en labels in onze samenleving
• Het niet toegankelijk zijn van gesubsidieerde zorg zonder labels
• De wachttijden in gesubsidieerde centra en binnen de GGZ in het algemeen en de hoge zorgnood
• Het kostenplaatje van niet gesubsidieerde zorg (psychodiagnostiek en psychologische zorg in het algemeen)

Voor veel mensen en zorgverleners is het een uitdaging dat labels soms als voorwaarde worden gezien voor hulp. Bij praktijk IPO, waar psychotherapie en psychodiagnostiek centraal staan, willen we het thema vanuit onze visie benaderen en verduidelijken hoe wij kijken naar het gebruik van diagnoses in de zorg.

De jacht op labels

Vandaag de dag kan een diagnose een belangrijke rol spelen in het verkrijgen van toegang tot verschillende vormen van hulp, zoals zorg via het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH), ondersteuning op school, of begeleiding in het hoger onderwijs. Zelfs voor "rechtstreeks toegankelijke hulp" is vaak een diagnose vereist. Hoewel dit systeem bedoeld is om zorg toegankelijker te maken, kan het soms ook tot uitdagingen leiden. Mensen die niet binnen een specifiek diagnostisch kader vallen, kunnen het moeilijker vinden om de hulp te krijgen die ze nodig hebben, en de toenemende vraag leidt tot langere wachttijden in gesubsidieerde en private centra voor diagnostiek.

De complexiteit van de menselijke psyche: een diagnose vertelt niet alles

De menselijke psyche is veel te complex om volledig samengevat te worden in een enkel label zoals ADHD of autisme. Hoewel diagnoses nuttig kunnen zijn om problemen te begrijpen, schieten ze tekort in het weergeven van de volledige realiteit. Psychische klachten ontwikkelen zich in wisselwerking met de omgeving en veranderen in de loop van iemands leven. Diagnoses kunnen daarom dynamisch zijn: iemand kan op een bepaald moment in het leven een angststoornis ontwikkelen, maar die later overwinnen. Daarom spreken we liever over angst of depressieve gevoelens, in plaats van over een angst- of depressieve stoornis. Het ‘hebben’ van een stoornis creërt een soort samenvallen tussen de identiteit van de persoon en de stoornis, terwijl klachten vaak een uitingsvorm zijn van een meer complexe realiteit.

Bovendien zien we dat veel mensen gedurende hun leven meer dan één diagnose krijgen toegekend, het fenomeen van comorbiditeit. Dit toont aan dat één enkel label vaak tekortschiet om de complexiteit van een persoon en diens ervaringen volledig te vatten.

Psychodiagnoses zijn beschrijvend

Psychodiagnoses helpen om klachten te categoriseren en passende zorg te bieden. Toch zit hier een probleem: het classificatiesysteem dat we gebruiken, zoals de DSM-5, slaagt er niet in om de complexiteit van de menselijke geest volledig weer te geven. Het deelt mensen in te vakjes en zorgt soms voor een te beperkte kijk op wie iemand is. Wie we zijn als persoon, waarom we onrust en bepaalde psychologische klachten ervaren, zijn vragen die peilen naar onze identiteit en het existentieel gegeven.

Bij praktijk IPO hanteren we een dynamische visie op psychodiagnostiek. We kijken verder dan enkel het strikte kader dat de DSM-5 reikt en werken vanuit een integratief beeld waarbij naast de klachten die iemand ervaart ook veel aandacht is voor de talenten en krachten van deze persoon.

De invloed van de farmaceutische industrie

De invloed van de farmaceutische industrie speelt ook een rol binnen het huidige diagnosesysteem. Een voorbeeld hiervan is de introductie van het concept sociale angststoornis in de DSM in de jaren negentig, kort nadat een nieuw medicijn, Paxil, werd ontwikkeld tegen sociale angst. De bekendmaking van dit medicijn ging gepaard met een marketingcampagne die hielp om de stoornis meer onder de aandacht te brengen. Dit roept ethische vragen op over hoe commerciële belangen soms invloed kunnen hebben op de manier waarop diagnoses en behandelingen worden gepresenteerd.

Bij ADHD zien we eveneens dat medicatie, zoals Rilatine (internationaal bekend als Ritalin), vaak als standaardbehandeling wordt voorgeschreven. Hoewel deze medicatie effectief kan zijn in het beheersen van symptomen, ligt de nadruk meestal op symptoombestrijding in plaats van op de onderliggende oorzaken van de klachten. Onderzoek toont aan dat gedragsmatige en psychotherapeutische benaderingen vaak waardevolle alternatieven bieden voor het ondersteunen van personen met aandachts- en concentratieklachten, en dat medicatie zorgvuldig moet worden overwogen.

In onze praktijk gaan we zeer zorgvuldig om met de vraag naar medicatie. Bij kinderen vinden we het belangrijk om eerst andere ondersteunende benaderingen te verkennen, omdat ze zich nog volop in hun ontwikkeling bevinden. We willen hen de kans geven om op een natuurlijke manier met uitdagingen om te gaan en vaardigheden op te bouwen, voordat we overwegen om medicatie in te zetten. Bij volwassenen houden we eveneens rekening met de mogelijke langetermijneffecten van psychofarmaca. Daarom streven we ernaar om, waar mogelijk, eerst te werken met psychotherapeutische en gedragsmatige methoden die bewezen effectief zijn, zodat medicatie alleen wordt overwogen wanneer andere opties ontoereikend zijn gebleken. Praktijk IPO is een praktijk die zich focust op klinische psychologie, en vanuit deze discipline de psychodiagnostiek benadert. Voor volwassenen werken we ook multidisciplinair samen met andere disciplines zoals bijvoorbeeld: een psychiater, psychologisch consulenten, een voedingsconsulent, een seksuoloog, …


Ongelijkheid in de zorg: de kloof tussen gesubsidieerde en privézorg

In de Pano-reportage werd ook aandacht besteed aan een belangrijk punt: de ongelijkheid in de financiering van zorg tussen gesubsidieerde en niet-gesubsidieerde instellingen.

Gesubsidieerde centra ontvangen vaak ondersteuning vanuit de ziekteverzekering, waardoor een groot deel van de kosten wordt gedekt. Voor privépraktijken zoals IPO ligt dit anders; hier zijn de kosten voor psychodiagnostiek grotendeels voor rekening van de cliënt.

Psychodiagnostiek is een zorgvuldig en tijdsintensief proces, wat de prijs beïnvloedt. Bij IPO hanteren we tarieven tussen de 850 en 1400 euro voor een volledig diagnostisch traject. Hoewel dit lager is dan sommige bedragen die in de reportage werden genoemd, begrijpen we dat het nog steeds een aanzienlijk bedrag kan zijn voor veel cliënten.

Om deze redenen kwamen we jaren geleden op met een initiatief om psychodiagnostiek betaalbaar te maken voor kwetsbare doelgroepen. Bij IPO bieden we daarom diagnostiek aan tegen een gereduceerd tarief((tussen de 496 en 650 euro) voor de kwetsbare doelgroep die, begeleid worden door een psycholoog in opleiding onder toezicht van de supervisor. Voor cliënten met verhoogde tegemoetkoming of die aangeven dat het bedrag nog te veel is, vragen we enkel nog een bijdrage voor een deel van de materiaalkost (350 euro) waarbij we de werkuren en lokalen gratis voorzien (zonder tussenkomst van subsidies).

Conclusie: naar een meer dynamische en toegankelijke zorg

De Pano-reportage werpt licht op hoe sterk ons zorgsysteem afhankelijk is geworden van diagnoses en hoe dit soms kan bijdragen aan ongelijkheid. Mensen die geen officieel label krijgen, hebben niet altijd toegang tot de zorg die ze nodig hebben. Daarom pleiten wij voor een zorgsysteem dat inclusiever is, waarbij psychodiagnostiek toegankelijk is voor iedereen die baat kan hebben bij ondersteuning.

Tegelijkertijd willen we anders kijken naar de rol van diagnoses. Een diagnose is geen einddoel, maar eerder een hulpmiddel om de best passende zorg te kunnen bieden. Het is belangrijk dat zorgverleners verder kijken dan labels en zorg afstemmen op de unieke behoeften van iedere cliënt. We streven naar een zorgsysteem dat gericht is op de persoon achter de diagnose, met behandelplannen die verder gaan dan een label en die ruimte bieden voor persoonlijke groei.

Psychodiagnostiek biedt waardevol inzicht in iemands mentale gezondheid, maar we zien het vooral als een startpunt. De diagnose kan richting geven, maar de focus blijft altijd op wat de cliënt nodig heeft om veerkracht op te bouwen en zich optimaal te ontwikkelen. Op die manier bouwen we een zorgsysteem dat niet alleen doeltreffend, maar ook mensgericht en duurzaam is.


De Pano-reportage ‘De jacht op labels’ kan je herbekijken via VRT MAX.